Donkertherapie een effectieve strategie bij een manische periode
- Geplaatst op
- Door Koos Meijer
Na een uitgebreide meta-analyse binnen chronotherapie, beveelt een internationale groep van 27 onderzoekers nu "donkere therapie" aan voor patiënten met bipolaire stoornissen. In tegenstelling tot wat de term aangeeft, gaat moderne donkere therapie niet over het behandelen van patiënten in een donkere kamer. Het gaat eerder om het creëren van een virtuele duisternis met een speciale oranje bril waarin de patiënt normaal kan functioneren.
Niet medicamenteus hulpmiddel voor bij een manisch-depressieve stoornis
De bipolaire (manisch-depressieve) stoornis is een stemmingsstoornis die bij ongeveer 2% van de bevolking voorkomt. Deze stoornis wordt gekenmerkt door het afwisselend optreden van manische en depressieve episoden en heeft een sterk recidiverend karakter. Een manie is een periode van minstens één week, waarin je het grootste gedeelte van de tijd in een abnormaal goede stemming bent, weinig slaap nodig hebt en overloopt van energie óf juist erg prikkelbaar bent. In deze blog wordt de toepassing van donkertherapie met behulp oranje, blauw licht filterende slaapbrillen besproken als praktisch hulpmiddel om de kwaliteit van de slaap rondom manische periode te verbeteren. Let op, het is geen vervanging voor medicatie voor bipolaire stoornissen. Bespreek de toepassing van donkere therapie altijd met uw arts, psychiater of psycholoog.
Lichttherapie en donkertherapie
Een veel gebruikte strategie bij de depressieve fase van bipolaire stoornissen is de toepassing van lichttherapie ofwel ‘bright light therapy’. Lees hier het protocol voor lichttherapie bij bipolaire stoornissen. Bij de manische fasen is het in veel situaties echter beter om geen extra licht toegediend te krijgen, in dit geval kan donkertherapie een effectieve en medicijnloze aanvulling zijn.
Verstoorde slaap tijdens de manische periode van een bipolaire stoornis
Typerend voor een manische of hypomanische episode, is de sterk verminderde behoefte aan slaap. Het komt voor dat mensen misschien maar een paar uur per nacht slapen en zich prima voelen. Ook komt het voor dat sommige mensen een of meerdere dagen zonder te slapen door het leven kunnen gaan. Het probleem is dat de opgebouwde slaapschuld gepaard kan gaan met verhoogde stress en de manische perioden kunnen voeden. Het is om deze redenen van essentieel belang om de slaapduur te verlengen en de slaapkwaliteit te verhogen.
Meer grip op uw slaap met donkertherapie
Donkertherapie werkt als het ware als het tegenovergestelde van ‘bright light therapy’. Tijdens donkertherapie wordt er gebruikgemaakt van speciale oranje slaapbrillen die het blauwe deel van kunst- en daglicht blokkeren. Het blauwe deel van licht remt namelijk de afgifte van melatonine in de avond nacht en vroege morgen. Uit een recente studie uitgevoerd in 2019, blijkt dat sommige mensen tot wel 50x gevoeliger zijn voor blauw licht in de avonduren dan anderen. Hier is genetisch bewijs voor gevonden. Gemiddeld gezien is een blootstelling aan 30 lux voldoende om de natuurlijke aanmaak van melatonine met wel 50% te reduceren en met 70 minuten uit te stellen. Dit terwijl deze lichtintensiteit lager is dan wat er in de gemiddelde woonkamer (125 lux) en badkamer (200 lux) aanwezig is. Door het blauwe deel van het licht volledig weg te fileren met de oranje brillen, krijgt het brein weer het signaal dat het nacht is. Hoe dit precies werkt leg ik in de onderstaande video toe vanaf minuut 5:50. Donkere therapie.
Blauw licht fotopigment Melanopsine
Donkertherapie verkrijgt zijn werking via een fotopigment in het oog genaamd melanopsine. Deze detecteert voornamelijk de korte golflengtes van het lichtspectrum wat hoog is in blauw licht. Deze blauw licht gevoelige oogcellen helpen je niet om te zien omdat ze niet direct verbonden zijn met de visuele cortex, dat is het deel van je brein dat je zicht regelt. In plaats daarvan zijn de zenuwuiteinden verbonden met het deel van je brein dat je biologische klok bestuurt en kalibreert genaamd de Nucleus Suprachiasmaticus (SCN). Gezien deze receptor selectief gevoelig is voor licht met een korte golflengte, kunnen de oranje brillen helpen om het brein en de biologische klok tot rust te laten komen in de avond. In de onderstaande korte video (0:08) wordt de blauw licht filter van de Somnoblue getest.
Wetenschappelijke studies: Oranje slaapbril tijdens een manische periode
In tegenstelling tot wat de term aangeeft, gaat moderne donkere therapie niet over het behandelen van patiënten in een donkere kamer. Het gaat eerder om het creëren van een virtuele duisternis waarin de patiënt normaal kan functioneren. Licht zonder de blauwe golflengten, die een negatief effect lijken te hebben op deze patiëntengroep. Zoals in de bovenstaande video’s toegelicht kan de slaapbril hierbij helpen. Na een uitgebreide metanalyse uitgebreide evaluatie van het onderzoek naar chronotherapie, beveelt een internationale groep van 27 onderzoekers nu zogenaamde "donkere therapie" aan voor patiënten met bipolaire stoornissen (Gottlieb et al., 2019).
Een expert op het gebied van donkertherapie is de Noorse psychiater en promovendus Tone Elise Gjøtterud Henriksen. De afgelopen jaren onderzocht Henriksen en haar team de toepassing van het gebruik van oranje brilglazen, die de blauwe golflengten van het licht blokkeren. Het gebruik van de oranje bril bleek de manische symptomen van de aan het onderzoek deelnemende patiënten aanzienlijk te verminderen en in kortere tijd dan medicatie (Henriksen et al., 2016).
Het resultaat van de voorgaande studie vormde de basis voor diversie nieuwe studies naar het gebruik van de blauw licht filterende brillen. In een onderzoek in Chronobiology International uit 2009 ontdekten Burkhart en haar collega dat 50 procent van de 20 bipolaire patiënten die last hadden van slapeloosheid, een significante verbetering van de slaap vertoonde na het dragen van een blauw-blokkerende bril. De meerderheid van degenen die reageerden, vertoonden niet alleen kleine maar dramatische verbeteringen (Burkhart & Phelps (2009).
Andere studies hebben aangetoond dat het blootstellen van bipolaire patiënten aan werkelijke duisternis 's nachts vergelijkbare resultaten kan hebben; een paper uit 2005 ontdekte dat het aanzienlijk verbeteren van hun manische symptomen door 16 bipolaire patiënten 14 uur per dag in verduisterde kamers te plaatsen. Maar zoals u kan begrijpen is werkelijke duisternis veel moeilijker te realiseren en werkt het ontwrichtend voor het leven (Barbini et al., 2005).
De meest recente studie van Hendriksen en haar collega’s liet een groot effect zien van het gebruik van de oranje bril op de slaapkwaliteit. De interventiegroep met oranje brillen, kreeg een minder intensieve slaap bevorderende farmacologische behandeling en vertoonde significant hogere slaapefficiëntie en meer geconsolideerde slaap in vergelijking met de placebogroep. Hun bevindingen suggereren slaap bevorderende effecten door deactiverings-mechanismen via donkertherapie. Een aanvulling op de bestaande therapie door middel van de oranje brillen blijkt nuttig te zijn om de slaap van manische patiënten in het ziekenhuis te verbeteren (Henriksen et al., (2020).
De rol van dopamine
Kortere golflengten van licht, met name die onder de 500 nm, spelen een belangrijke rol in het reguleren en activeren van de dopaminerge paden in de hersenen. Dit heeft invloed op zowel alertheid als stemming. Het blokkeren van blauw licht kan helpen overstimulatie te verminderen, ontspanning te bevorderen en de slaap te verbeteren, wat uiteindelijk bijdraagt aan een rustiger gemoedstoestand.
Dopaminerge overstimulatie
Manische episodes gaan vaak gepaard met dopaminerge overstimulatie, wat zorgt voor moeilijkheden bij het ontspannen, verhoogde angstgevoelens of rusteloosheid, en uiteindelijk problemen met inslapen.
Het gebruik van blauwlichtblokkende brillen kan een effectieve manier zijn om deze negatieve effecten tegen te gaan. Door blauw licht te filteren, kan de dopamineactiviteit worden geremd, wat bijdraagt aan een rustiger gemoedstoestand en een betere slaapkwaliteit. Dit is vooral relevant voor mensen met een bipolaire stoornis, waarbij de regulatie van dopamine cruciaal is voor het beheersen van manische of depressieve episodes.
Toepassing van donkere therapie
Let op, het is geen vervanging voor medicatie voor bipolaire stoornissen. Bespreek de toepassing van donkere therapie altijd met uw arts, psychiater of psycholoog. Als u de bril draagt, is het alsof u in volledige duisternis rondloopt. Visueel ervaart u de omgeving met een oranje gloed, maar omdat uw hersenen het blauwe licht niet waarneemt, denkt het dat het nacht is. De slaapbril is als volgt toe te passen. Draag de bril vanaf ongeveer 18:00 uur tot aan het moment dat u uw bed in stapt om te gaan slapen. Draag de bril niet in de ochtend of middag.
Let wel op, draag de bril niet langer dan dit. Als u de bril langer draagt, kan dit uw circadiane ritme verstoren en uw humeur verslechteren. Uw lichaam denkt tijdens het dragen van de bril namelijk dat de zon is ondergegaan, en u wilt niet dat het lijkt alsof u de gehele dag in het donker rondloop.
En trouwens, de bril maakt u niet slaperig althans niet onmiddellijk. Wel kan hij helpen om uw slaapritme te herstellen om zo ‘s avonds en 's nachts beter te slapen. Zodra uw manie is verdwenen, kunt u de bril nog steeds dragen, echter dan is het beter om hem later op te zetten, ongeveer één a twee uur voor het slapen gaan. U ervaart op deze manier een natuurlijke zonsondergang, zonder blauw licht. Net zoals het vroeger, voor de uitvinding van kunstverlichting, altijd is gegaan.
De ervaringen van Marieke tijdens de Landelijke dag: Slaap
De onderstaande video is opgenomen tijdens de landelijke dag over slaap van Plusminus. Plusminus is dé vereniging van en voor mensen met een bipolaire stoornis en hun naasten. Ze maken zich sterk om de kwaliteit van leven en zorg voor mensen met een bipolaire aandoening te verbeteren en het stigma op psychische kwetsbaarheid te bestrijden. In dit deel van de video bespreekt Marieke haar ervaringen met de oranje slaapbril. We raden het aan om de gehele video te bekijken om een nog beter inzicht te kijken over het belang van slaap.
Video: Plusminus Livestream - de ervaringen met onze slaapbril
Let op, het is geen vervanging voor medicatie voor bipolaire stoornissen.
De toepassing van donkertherapie kan een gezonde aanvulling zijn om uw slaapritme te reguleren. Het effect van de bril varieert per persoon. De gevoeligheid voor blauw licht is namelijk sterk genetisch bepaald, sommige mensen zijn 50 keer gevoeliger voor blauw licht dan anderen. Zie ook onze voorgaande blog waarin we hier dieper op ingaan.
Naast dat het filteren van blauw licht in de avonduren goed kan zijn voor uw slaap, is het ook goed voor uw algehele gezondheid. De verlengde duur van de aanmaak van melatonine verhoogt namelijk ook de bescherming tegen radicalen en versterkt de werking van uw immuunsysteem. Lees hiervoor onze voorgaande blog ‘Hoe melatonine uw beschermt tegen vrije radicalen’.
Video: Minicollege: De effecten van blauw (kunst)licht en melatonine op jouw slaap
Video: De verschillen tussen de slaapbril en andere 'blauw licht filterende brillen'
Bronnen
Barbini, B., Benedetti, F., Colombo, C., Dotoli, D., Bernasconi, A., Cigala‐Fulgosi, M., ... & Smeraldi, E. (2005). Dark therapy for mania: a pilot study. Bipolar disorders, 7(1), 98-101. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15654938/
Gottlieb, J. F., Benedetti, F., Geoffroy, P. A., Henriksen, T. E., Lam, R. W., Murray, G., ... & Chen, S. (2019). The chronotherapeutic treatment of bipolar disorders: A systematic review and practice recommendations from the ISBD task force on chronotherapy and chronobiology. Bipolar disorders, 21(8), 741-773. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/bdi.12847
Henriksen, T. E., Skrede, S., Fasmer, O. B., Schoeyen, H., Leskauskaite, I., Bjørke‐Bertheussen, J., ... & Lund, A. (2016). Blue‐blocking glasses as additive treatment for mania: a randomized placebo‐controlled trial. Bipolar disorders, 18(3), 221-232. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5089565/
Henriksen, T. E., Skrede, S., Fasmer, O. B., Hamre, B., Grønli, J., & Lund, A. (2014). Blocking blue light during mania–markedly increased regularity of sleep and rapid improvement of symptoms: a case report. Bipolar disorders, 16(8), 894-898. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25264124/
Henriksen et al., (2020). Blue‐blocking glasses as additive treatment for mania: Effects on actigraphy‐derived sleep parameters. Journal of sleep research, 29(5), e 12984. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31967375/
Kimberly, B., & James R, P. (2009). Amber lenses to block blue light and improve sleep: a randomized trial. Chronobiology international, 26(8), 1602-1612. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20030543/